Uaktualniene dnia 4 sierpnia, 2025 przez Redakcja Xportal.pl
W świecie coraz bardziej zdominowanym przez szybki dostęp do informacji i natychmiastowe nagrody, gry, zarówno cyfrowe, jak i analogowe, zyskują nowe znaczenie. Nie są już tylko formą rozrywki, ale coraz częściej narzędziem rozwoju. Uczą refleksu, współpracy, koordynacji, ale też czegoś znacznie głębszego, np. umiejętności przewidywania, planowania i zarządzania niepewnością. Dziś coraz częściej mówi się o tym, że dobra gra może więcej nauczyć niż przeciętny podręcznik. Nie chodzi wyłącznie o gry edukacyjne, które z założenia mają przekazywać wiedzę, ale o szeroki wachlarz tytułów, od planszówek, przez karcianki, aż po zaawansowane gry strategiczne wideo.
Gry karciane to więcej niż same karty
Weźmy na przykład poker i jego odmianę texas holdem. Choć kojarzony z turniejami na wysokim poziomie, ten wariant gry karcianej zyskał również uznanie wśród psychologów, matematyków i trenerów biznesu. Texas holdem nie polega wyłącznie na szczęściu. Każda decyzja, każda licytacja, każde spasowanie to wynik kalkulacji, obserwacji i przewidywania ruchów przeciwników. Gracze uczą się rozpoznawać wzorce, zarządzać ryzykiem i myśleć kilka kroków naprzód, co czyni tę grę nie tyle rozrywką, co treningiem poznawczym. Wielu zawodników, którzy osiągają sukcesy w tej grze, ma doświadczenie w statystyce, teorii gier lub psychologii. W środowiskach korporacyjnych bywa nawet wykorzystywana jako narzędzie szkoleniowe, oczywiście w wersji pozbawionej elementu hazardowego.
Ale poker to tylko punkt wyjścia. Jeśli spojrzymy szerzej, okaże się, że wiele gier, zupełnie niezwiązanych z kartami, rozwija podobne kompetencje. Przykładem może być klasyczna planszowa gra Go, której historia sięga kilku tysięcy lat wstecz. Choć zasady są niezwykle proste, głębia strategiczna Go jest niemal nieskończona. Każdy ruch może mieć znaczenie dopiero za kilkanaście tur, a zrozumienie wpływu jednej decyzji na cały układ planszy wymaga wręcz medytacyjnej koncentracji. Mistrzowie Go potrafią przewidywać nie tylko dwa czy trzy, ale nawet dziesięć lub więcej ruchów do przodu, co czyni tę grę prawdziwym poligonem dla umysłu.
Gry strategiczne wymagają masę planowania
Z kolei w świecie gier komputerowych szczególne miejsce zajmuje seria XCOM. To turowa strategia taktyczna, w której gracz dowodzi zespołem żołnierzy walczących z inwazją obcych. Każda misja wymaga starannego planowania, ale też elastyczności. Nawet najlepszy plan może rozpaść się po jednym nieudanym rzucie kością. Kluczem jest więc umiejętność przewidywania możliwych scenariuszy i przygotowanie na nie, przez odpowiedni dobór jednostek, sprzętu i rozmieszczenie na mapie. Co ciekawe, gra posiada system permanentnej śmierci. Jeśli postać zginie, nie wraca. To wymusza ostrożność, ale i uczy akceptowania strat jako nieodłącznej części długoterminowej strategii.
Nie można pominąć również tytułów takich jak Frostpunk, czyli strategii ekonomicznej, w której gracz zarządza ostatnim miastem na Ziemi po globalnej katastrofie klimatycznej. Każda decyzja, czy wysłać dzieci do pracy, czy wprowadzić racje żywnościowe, czy poświęcić część mieszkańców dla przetrwania większości, wiąże się z etycznymi dylematami, które mają realne konsekwencje w dalszej fazie gry. Tu planowanie wykracza poza czysto matematyczne wyliczenia. Trzeba przewidywać również wpływ społeczny i emocjonalny.
Tower defense i budowanie miast
Innym typem gry, który rozwija planowanie, są tytuły typu tower defense, jak choćby Kingdom Rush czy They Are Billions. Choć z pozoru wyglądają jak zręcznościowe rozgrywki w stylu arcade, to tak naprawdę są one testem planowania przestrzennego, rozwoju technologii i przewidywania fal ataku przeciwnika. Im wyższy poziom trudności, tym bardziej przypominają układankę logiczną z wieloma zmiennymi. Wymagają wyprzedzającego myślenia, inwestowania w odpowiednie ulepszenia z wyprzedzeniem i szacowania ryzyka przy ograniczonych zasobach.
Ciekawym przypadkiem jest też popularna gra Civilization VI, w której gracz prowadzi wybraną cywilizację od epoki kamienia łupanego aż po erę kosmiczną. Aby osiągnąć zwycięstwo, trzeba równocześnie rozwijać gospodarkę, armię, dyplomację, naukę i kulturę. Tu każda decyzja niesie konsekwencje w kolejnych epokach. Jeśli w średniowieczu zaniedbasz badania, twoja cywilizacja może nie nadążyć technologicznie w epoce przemysłowej. Gra uczy wielowarstwowego planowania i myślenia w skali stuleci.
Gry kooperacyjne – co dwie głowy to nie jedna
Również gry kooperacyjne, takie jak Pandemic czy The Crew, wymagają przewidywania działań innych graczy i planowania wspólnej strategii. Co ciekawe, te gry często wprowadzają ograniczenia w komunikacji. Trzeba domyślać się intencji współgraczy, analizując ich zachowania i wybory. To doskonały trening miękkich kompetencji, takich jak empatia, przewidywanie czytelnicze czy rozumienie kontekstu społecznego.
Niektóre gry RPG, jak Divinity Original Sin II czy Baldur’s Gate III, pozwalają graczowi tworzyć długoterminowe strategie w ramach narracji. Tu planowanie nie polega tylko na walce. Chodzi też o budowanie relacji, podejmowanie decyzji moralnych i zarządzanie zasobami w kontekście fabularnym. Wielowątkowość i systemy zależności w tych tytułach sprawiają, że każda decyzja może otworzyć lub zamknąć określone ścieżki w dalszej grze.
Nie sposób nie wspomnieć o grach logicznych i ekonomicznych, takich jak Factorio, Oxygen Not Included czy Dyson Sphere Program. Te tytuły przypominają wręcz symulacje zarządzania złożonymi systemami. Wymagają precyzyjnego planowania produkcji, optymalizacji procesów i myślenia systemowego. To gry, które uczą graczy patrzeć szeroko, dostrzegać zależności i reagować na zmieniające się okoliczności.
Podsumowanie
Podsumowując, gry, jeśli tylko dobrze dobrane, są nie tylko źródłem przyjemności, ale też prawdziwym laboratorium poznawczym. Uczą planowania, przewidywania, podejmowania decyzji pod presją i zarządzania ograniczonymi zasobami. Od prostych gier karcianych jak poker, przez zaawansowane strategie, aż po gry narracyjne i symulacyjne, każda z nich oferuje inny rodzaj treningu umysłowego. Może więc zamiast kolejnego kursu online warto zagrać.
